Εικόνα από “Το Χρονικό της Δικτατορίας 1967-1974” του Παντελή Βούλγαρη
Oι πρωταγωνιστές, ο πρώτος τραυματίας και οι συλλήψεις
Τις πρώτες ώρες της δικτατορίας των συνταγματαρχών, στο Ηράκλειο συγκροτήθηκε η πρώτη διαδήλωση ενάντια στο ανελεύθερο καθεστώς. Ήταν η πρώτη αντιχουντική διαδήλωση στη χώρα και η μόνη που έγινε το πρώτο 24ωρο. Τις λεπτομέρειες εκείνης της λαμπρής αλλά άγνωστης – για τους πολλούς και στις λεπτομέρειές της- διαδήλωσης μάς περιγράψει με κείμενό του ο αείμνηστος νομικός (φοιτητής τότε) Δημήτρης Ξυριτάκης.
Ο Δημήτρης Ξυριτάκης
Δείτε επίσης:
21 Απριλίου 1967: Τι έγραφαν οι εφημερίδες που τυπώθηκαν, αλλά δεν κυκλοφόρησαν (εικόνες)
Το Ηράκλειο μπορεί να υπερηφανευθεί ότι είναι η ΜΟΝΗ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ , η οποία, από την πρώτη κιόλας ημέρα επιβολής του καθεστώτος, προέβαλε μαζική και ενεργό αντίσταση στη χούντα. Το γεγονός δεν είναι , όσο θα έπρεπε, γνωστό και αξίζει να το περιγράψουμε με κάθε συντομία:
Ήδη από τις απογευματινές ώρες της 21ης Απριλίου 1967 μερικές εκατοντάδες Ηρακλειωτών, στη συντριπτική πλειοψηφία τους νέοι, συγκεντρώθηκαν αυθόρμητα στην Πλατεία Ελευθερίας και άρχισαν να βροντοφωνάζουν συνθήματα υπέρ της δημοκρατίας και κατά της χούντας. Στους χωροφύλακες που τους κάλεσαν, – με αρκετή αμηχανία πρέπει να πούμε- να απομακρυνθούν, απάντησαν με καθιστική διαμαρτυρία . Επειδή ο διοικητής της χωροφυλακής Σαβιολάκης, γνωστός από την αντιστασιακή του δράση στην κατοχή, θεωρείτο αξιωματικός δημοκρατικών αρχών, ο τότε φρούραρχος Απόστολος Τζουβελέκης αποφάσισε να στείλει δύο λόχους στρατιώτες – μαθητές της ΣΕΑΠ- για την καταστολή της διαδήλωσης. Οι στρατιώτες με πλήρη πολεμική εξάρτυση και με τα τουφέκια τους γεμάτα σφαίρες και τις λόγχες επί των όπλων κατέφθασαν στην Πλατεία Ελευθερίας και άρχισαν να κινούνται προς το μέρος των διαδηλωτών. Οι διαδηλωτές κινήθηκαν προς το Μεϊντάνι και λίγο αργότερα , όταν άρχισε να νυκτώνει, προς το Καμαράκι. Στο σημείο αυτό στήθηκαν οδοφράγματα από καφάσια και έπιπλα (τραπέζια, καρέκλες) στα οποία έβαλαν φωτιά.
Καθώς τα πνεύματα γίνονταν όλο και πιο θερμά άρχισαν να γίνονται συμπλοκές μεταξύ των διαδηλωτών και των ένοπλων στρατιωτών, οι οποίοι, προ του κινδύνου να αφοπλισθούν από το εξαγριωμένο πλήθος, άρχισαν να πυροβολούν αρχικά στον αέρα και αργότερα στο ψαχνό. Κάποιος νέος διαδηλωτής ονόματι Άγγελος Τσαγκαράκης τραυματίσθηκε σοβαρά στο μηρό από σφαίρα .
Ανάμεσα στους διαδηλωτές διακρίνονταν τα πρόσωπα γνωστών νέων της προδικτατορικής ΕΔΗΝ όπως ο Γιάγκος Σκουλάς, ο Αναστάσιος Μαρματάκης, ο Ηρακλής Ξενικάκης, οι Μάριος και Κάτια Ιωαννίδη, Μιχάλης Γιαννακάκης, Δημήτριος Καλαιτζάκης, ο προαναφερόμενος Άγγελος Τσαγκαράκης και άλλοι πολλοί. Αυτοί οι τελευταίο όμως συνελήφθησαν για να παραπεμφθούν τον Σεπτέμβρη του 1967 στο Έκτακτο Στρατοδικείο Χανίων, το οποίο με την με αριθμό 62/1967 απόφασή του τους καταδίκασε όλους σε ποινές φυλάκισης τριών ετών τον καθένα . πλην του Τσαγκαράκη, του οποίου ανέβαλε τη δίκη εξ αιτίας του σοβαρού τραυματισμού του.
Η αντίσταση του Ηρακλείου δεν περιορίστηκε βέβαια μόνο στην υπόθεση αυτή. Επακολούθησαν και άλλες πράξεις αντίστασης για τις οποίες το Έκτακτο Στρατοδικείο Χανίων χρειάστηκε να επιβάλει βαριές και ενίοτε εξοντωτικές ποινές σε συμπολίτες μας.
Λίγες ημέρες μετά τη δικτατορία , στη διάρκεια της Μεγαλοβδομάδας 15 περίπου νέοι, κατά το πλείστον φοιτητές του Συλλόγου Κρητών Σπουδαστών, που προέρχονταν από το χώρο της ΕΔΗΝ και της Νεολαίας Λαμπράκη, συναντήθηκαν μυστικά στο εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης και αποφάσισαν να οργανωθούν σε κοινή δράση εναντίον της δικτατορίας. Πρώτος καρπός της απόφασης αυτής υπήρξε η διανομή χιλιάδων αυτοσχέδιων προκηρύξεων αντιδικτατορικού περιεχομένου στις αμέσως επόμενες ημέρες. Από τους μετασχόντες στη συνάντησή μας αυτή μπορώ να θυμηθώ σήμερα τα ακόλουθα πρόσωπα: Νίκος Γιανναδάκης, Κώστας και Χρήστος Κληρονόμος, Γιώργος Δραμουντάνης, Κώστας Καρυωτάκης, Κώστας Γιούργος, και ο υποφαινόμενος. Δυστυχώς δεν υπήρξε άλλη συνέχεια της πρωτοβουλίας αυτής γιατί δεν υπήρξε συμφωνία ως προς το είδος την μορφή του αγώνα, αν δηλαδή θα έπρεπε να διεξαχθεί αποκλειστικά με πολιτικά μέσα (προκηρύξεις, μυστικές συναντήσεις κ.λ.π) ή να περιλαμβάνει και δυναμικές ενέργειες όπως ρίψη αυτοσχέδιων βομβών, πράξεις δολιοφθοράς και γενικά ότι θα αποκαλούσαμε σήμερα «ένοπλη προπαγάνδα» .
Στη διάρκεια του 1967 το Ηράκλειο γνώρισε έντονα τη δράση και των δύο προαναφερόμενων μορφών αντίστασης: Της ΠΑΜ Νέων Ηρακλείου και της ΔΕΚΑ Κρήτης. Η δράση όμως και των δύο οργανώσεων, αν και εντυπωσιακή σε ένταση και αποτελεσματικότητα ως προς τους τιθέμενους στόχους δεν κράτησε για πολύ. Ο ενθουσιασμός των μελών τους, συνδυαζόμενος με την προσδοκία της επικείμενης πτώσης του καθεστώτος καθώς και η παντελής έλλειψη συνωμοτικής πείρας είχε αποτέλεσμα να εξαρθρωθούν τελείως και οι δύο οργανώσεις ύστερα από ολιγόμηνη δράση .
Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΑΜ ΝΕΩΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Η πρώτη από τις παραπάνω οργανώσεις (Πανελλήνιο Αντιστασιακό Μέτωπο Νέων Ηρακλείου) στελεχώθηκε από τους εξής νέους του Ηρακλείου: Ανδρέα Σαββάκη, φοιτητή, 21 ετών , Γιαννίκο Κοπιδάκη, μαθητή, 17 ετών, Μανώλη Σαββάκη, μαθητή, 17 ετών, ΧάρηΚαμπιτάκη , μαθητή, 17 ετών, Γιώργο Παπαδάκη, μαθητή, 17 ετών, Κώστα Χιωτέλη, εργάτη , 16 ετών, Μιχάλη Χυντηράκη, μαθητή, 17 ετών και Διονύση Ασημακόπουλο, 17 ετών.
Ο Ανδρέας Σαββάκης
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι παραπάνω νέοι αυτοοργανώθηκαν ακολουθώντας τις οδηγίες των προκηρύξεων που είχε φέρει τον Ιούλιο του 1967 από την Αθήνα ο Ανδρέας Σαββάκης. Με βάση τις οδηγίες αυτές οι νέοι αυτοί αγωνιστές κατασκεύασαν λαστιχένιες σφραγίδες με συνθήματα κατά της δικτατορίας και τύπωσαν χιλιάδες προκηρύξεις, που μοίραζαν ανά δύο κάτω από τις πόρτες ηρακλειώτικων σπιτιών και καταστημάτων.
Στις 13 Αυγούστου 1967 δύο από αυτούς συνελήφθησαν μαζί με άλλους άσχετους πολίτες σε σχετική επιχείρηση ρουτίνας της ασφάλειας Ηρακλείου .Κατά την εξέτασή τους αποκαλύφθηκε ότι είχαν χρησιμοποιήσει πάνω στο σώμα τους τις λαστιχένιες σφραγίδες με τα αντιδικτατορικά συνθήματα. Έτσι δεν τους έμεινε περιθώριο να αρνηθούν την ενοχή τους . Επακολούθησε πολυήμερος και φρικτός βασανισμός τους με βούρδουλα και φάλαγγα , που οδήγησε στη σύλληψη και τον ανελέητο βασανισμό και των υπολοίπων μελών της οργάνωσης. Το πλούσιο ελληνικό λεξιλόγιο είναι φτωχό για να περιγράψει το μαρτύριο που υπέστησαν οι μικροί αυτοί ήρωες της αντίστασης. Για έναν μάλιστα από αυτούς , τον Ανδρέα Σαββάκη ο βασανισμός του στάθηκε μοιραίος προκαλώντας του σοβαρή και ανήκεστη βλάβη της υγείας του , όπως δέχθηκε αργότερα επί δικτατορίας το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Πειραιώς με την με αριθμ. 4305/10-7-1972 απόφασή του.
Όλοι οι νέοι της οργάνωσης ΠΑΜ Νέων Ηρακλείου προφυλακίστηκαν και παραπέμφθηκαν στο έκτακτο στρατοδικείο Χανίων, που τους καταδίκασε με την με αριθμ. 57 της 8 Σεπεμβρίου 1967 (αρ. απόφασης 57) «επί απειθεία εις διαταγήν στρατιωτικής αρχής» σε φυλάκιση 4 ετών τον καθένα. Κρατήθηκαν δε στις φυλακές μέχρι την 27η Δεκεμβρίου 1967 οπότε αποφυλακίσθηκαν με την αμνηστία που έδωσε ο Παπαδόπουλος μετά την αποτυχία του βασιλικού πραξικοπήματος της 13ης Δεκεμβρίου 1967.
Φυσικά δεν θα ησυχάσουν και μετά την αποφυλάκισή τους θα συνεχίσουν τον αγώνα τους. Ο Ανδρέας Σαββάκης θα μεταφέρει τη δράση του στην Αθήνα όπου μαζί με άλλους Ηρακλειώτες φοιτητές (Νίκο Γιανναδάκη, Νικηφόρο Σταματάκη, Κώστα Γιούργο, Λάλια Γιούργου) θα ενταχθούν στο ΡΗΓΑ ΦΕΡΑΙΟ, μια από τις πιο σημαντικές αντιστασιακές οργανώσεις, οπωσδήποτε δε την πιο σημαντική στο χώρο της νεολαίας.
Και η οργάνωση όμως αυτή θα εξαρθρωθεί σύντομα τον Απρίλιο του 1968 και τα προαναφερόμενα μέλη της μαζί με άλλους έλληνες φοιτητές αφού υποστούν φοβερά βασανιστήρια από την ΕΣΑ θα προφυλακισθούν και θα παραπεμφθούν στο έκτακτο στρατοδικείο Αθηνών, που με την με αριθμό 772/23-11-1968 απόφασή του θα τους καταδικάσει σε πολυετείς καθείρξεις, 20 περίπου ετών τον καθένα.
Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΕΚΑ ΚΡΗΤΗΣ
Το πλήρες όνομά της ήταν «ΔΙΟΙΚΟΥΣΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΚΡΗΤΗΣ».Πρόκειται ασφαλώς για την πιο πολυάριθμη αντιστασιακή οργάνωση της Κρήτης, ενδεχομένως δε και ολόκληρης της χώρας. Στελεχώθηκε εξ ολοκλήρου από στελέχη του κεντρώου χώρου και ανέπτυξε εντυπωσιακή πλην ολιγόμηνη δράση εναντίον της χούντας σε καθαρά δυναμική βάση. Η οργάνωση αυτή ιδρύθηκε στις αρχές του καλοκαιριού του 1967 και οργανώθηκε σε παγκρήτια βάση τους αμέσως επόμενους μήνες με τη συμμετοχή βουλευτών της προδικτατορικής Ενωσης Κέντρου, (Μενέλαο Ξυλούρη, Τηλέμαχο Πλεύρη και Γιάννη Βαλυράκη) και άλλων κορυφαίων κομματικών παραγόντων της όπως ο Φοίβος Ιωαννίδης , υπεύθυνος τότε της ΕΔΗΝ Κρήτης και Δωδεκανήσου.
Στόχος της οργάνωσης αυτής ήταν η ανατροπή της δικτατορίας με βίαια μέσα. Στις 28 Οκτωβρίου 1967 στο «Αγιασμάτσι» Μυλοποτάμου στο αρχοντικό ενός σπουδαίου αγωνιστή της αντίστασης, του Γιώργου Ουρανού, πραγματοποιήθηκε συνάντηση 25 περίπου εκπροσώπων της οργάνωσης από όλη την Κρήτη. Εκεί αποφασίστηκε να αναληφθεί ένοπλος αγώνας, αρχής γενομένης με πράξεις βίας εναντίον του κυβερνητικού κλιμακίου που θα επισκεπτόταν το Αρκάδι για τον καθιερωμένο ετήσιο εορτασμό στις 7 Νοεμβρίου. Ειδικότερα δε αποφασίστηκε να δολοφονηθεί ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Στυλιανός Παττακός, να απαχθεί ο τότε βασιλιάς Κωνσταντίνος και να υποχρεωθεί να ορκίσει δημοκρατική κυβέρνηση στην Κρήτη.
Ο μεγαλεπήβολος όμως αυτός στόχος , ανεξάρτητα από τις πιθανότητες πραγμάτωσής του δεν έμελλε να υλοποιηθεί ποτέ γιατί η οργάνωση προδόθηκε , μάλλον εκ των ένδον, ήδη από τις αρχές του Νοεμβρίου 1967, μετά από την τοποθέτηση πέντε αυτοσχέδιων βομβών στο Ηράκλειο στις 5 Νοεμβρίου .Την ίδια βραδιά ρίχθηκαν προκηρύξεις , αντιδικτατορικού περιεχομένου, που είχε τυπώσει ο υποφαινόμενος με αυτοσχέδιο τυπωτικό μηχάνημα , καθώς επίσης και πυροβολισμοί στους δρόμους της πόλης.
Ακολούθησε αληθινό πογκρόμ συλλήψεων , ο αριθμός των οποίων ξεπέρασε τις δύο εκατοντάδες. Κρίθηκε όμως σκόπιμο να παραπεμφθούν στο έκτακτο στρατοδικείο Χανίων μόνο 29, στην συντριπτική τους πλειοψηφία Ηρακλείωτες ανάμεσα στους οποίους οι πρώην βουλευτές Ηρακλείου Ξυλούρης Μενέλαος και Πλεύρης Τηλέμαχος, και Χανίων Βαλυράκης Ιωάννης, ο ιερέας Γαβαλάς Πέτρος, οι δικηγόροι Ιωαννίδης Φοίβος, Παπαιωάννου Εμμανουήλ, Περάκης Γεώργιοςκαι Σκουλάς Αθανάσιος, οι επαγγελματίες Γιαννόπουλος Γεώργιος, Κοκκιάδης Αριστείδης, Τσαγκαράκης Γεώργιος Σημαιάκης Εμμανουήλ και Χαλκιαδάκης Ιωάννης, ο οικοδόμος Μεσσίνης Ευστράτιος, οι κτηματίες Γεργιαννάκης Γεώργιος, Γιαμαλάκης Νικόλαος, Ουρανός Γεώργιος, Καλομοίρης Βασίλειος, Κάββος Κωνσταντίνος και Σκουλάς Ιωάννης, ο φοιτητής Νομικής Ξυριτάκης Δημήτριος και οι 17χρονοι μαθητές Σάλλας Μιχάλης και Πιλαφτσής Κωνσταντίνος.
Όλοι οι παραπάνω παραπέμφθηκαν με σοβαρές κατηγορίες, μερικές από τις οποίες επέσυραν την ποινή του θανάτου σύμφωνα με τον Α.Ν. 509/1947 .Εξαιτίας όμως της αμνηστείας που χορηγήθηκε μετά το αποτυχόν πραξικόπημα της 13ης Δεκεμβρίου 1967 οι πιο σοβαρές κατηγορίες αμνηστεύτηκαν. Κατόπιν τούτου το έκτακτο στρατοδικείο Χανίων ύστερα από πολυήμερη συνεδρίαση με την με αριθμ. 1/1968 απόφασή του καταδίκασε τους περισσότερους σε ποινές φυλάκισης με τριετή αναστολή. Επτά όμως από αυτούς καταδικάστηκαν σε πολυετείς φυλακίσεις τις οποίες εξέτισαν σε διάφορες φυλακές της χώρας και αυτοί είναι οι 1.Φοίβος Ιωαννίδης, στον οποίο επιβλήθηκε ποινή 11 ετών, 2. Μανώλης Παπαιωάννου (2 χρόνια), 3. Δημήτρης Ξυριτάκης (3,5 χρόνια), 4. Παπαπέτρος Γαβαλάς (2 χρόνια), 5.Γιώργος Ουρανός (4 χρόνια), 6. Στράτος Μεσσίνης (4 χρόνια) και 7. Γιώργος Γιαννόπουλος (4 χρόνια).
